Items
no.5/6, vol.12, december 1993
 

371 gezichten van D66

Een goede manier voor een politieke partij om er achter te komen hoe zoiets vaags als het 'gezicht' van de partij eruit zou kunnen zien, is de volgende: schrijf een wedstrijd uit voor het verkiezingsaffiche en kijk wat er onder de creatieve burger leeft. D66 dacht er aan, plaatste advertenties en de respons was overweldigend, maar ook een tikje verontrustend. Een jury, bestaande uit ontwerpers Wim Crouwel, Anthon Beeke, Haico Beukers, Marianne Elbers en D66-ers Hans van Mierlo, Lennart van der Meulen en Adri de Vries nomineerde veertig affiches en koos daaruit drie prijswinnaars. Max Bruinsma maakte een eigen selectie uit de 371 inzendingen.

het winnende affiche 'Oor', van H.M.Mulder

Volgens de gangbare mening heeft D66 een serieus imagoprobleem. Het 'redelijk alternatief’ van de jaren zeventig en tachtig dreigt uit te groeien tot een amorfe middenpartij zonder duidelijk gezicht. Wat onderscheidt D66 van de andere partijen, behalve hun onvolprezen pleidooi voor verruiming van de kunstenbegroting? In een tijd dat vrijwel niemand meer de moeite neemt om verkiezingsprogramma's te lezen en typische D66-leuzen als 'Politieke Vernieuwing' kamerbreed worden gehoord, is het niet gemakkelijk om de partij te profileren. Nu lijkt dat ook niet zo nodig – volgens de opiniepeilingen is de buit al binnen – maar helemaal gerust schijnt men er binnen de partij niet op. Vandaar de prijsvraag voor het verkiezingsaffiche.

De respons was buiten verwachting groot: op de briefing voor potentiële deelnemers kwamen ruim driehonderd mensen af. Uiteindelijk stuurden 350 ontwerpers 371 werkstukken in. Wat een bont gezelschap! Kunstacademie studenten, bejaarde socialisten, reclametekenaars, politiek gemotiveerde amateurs, grafisch ontwerpers, criticasters, kunstenaars... wie zei er dat de politiek niet meer leeft?

Nu ja, de politiek... of het nu aan D66 ligt of aan de inzenders, een van de meest opvallende aspecten van deze verzameling verkiezingsaffiches is het a-politieke gehalte ervan. In de meeste affiches heerst de algemene gedachte dat het anders moet in Den Haag en dat D66 daarvoor de juiste club is. Maar hoe anders? Zijn er beelden gevonden die een richting aangeven, die een typisch D66-engagement tonen? Niet echt, naar mijn mening. Op teveel van deze affiches kan probleemloos het logo van een andere partij worden ingevuld.

'Hoofden', Rik Bevers

iets-met-mensen

De iconografie van een groot deel van de inzendingen is overbekend uit de jaren dat de politiek nog de hoop op vergaande maatschappelijke verandering kon inspireren, de jaren twintig en dertig, en de jaren zestig. Uit de eerste categorie zien we de bezige handen terug, de hamers en treinen, de machines van de vooruitgang, de gestileerde mensenmassa's die voorwaarts trekken. Uit de tweede periode herkennen we de bloemen, de mondige monden, de luisterende oren, het (voor de kijker!) linksgedragen orgaan en de tekens van het protest: de wc-ontstopper, de steen in de vijver, de klok op vijf voor twaalf (of twaalf over), de doorbraak.

Voor zover er van een duidelijke politieke beeldtaal gebruik wordt gemaakt, stamt die uit linkse tot uiterst linkse hoek. Die herkomst uit gepolariseerde tijden, gevoegd bij de stijlvastheid waarmee die symbolen worden gebruikt, geeft veel van de affiches een gedateerd en beslist on-D66 karakter. Een affiche als dat met de WC-ontstopper had in 1968 gemaakt kunnen zijn. Het affiche 'D66 maakt politiek menselijk' met een soort molen van gestileerde hoofden, zou uit 1955 kunnen stammen. En de inzending met het motto 'Lokker' en de pay-off 'Stemgerechtigd? breek de lansen! Zo'n partij biedt meerdere kansen!' lijkt afkomstig uit het begin van de eeuw, toen het algemeen kiesrecht net bevochten was. Het is niet uit flauwigheid dat ik deze voorbeelden aanhaal, want ze staan voor een tendens binnen de verzameling: het opvallende gebrek aan duidelijk eigentijdse beelden en vormgeving.

'Afwasmiddel', Studio Nederlof & Van der Breggen

Misschien is het de tijdgeest, die wars is van ideologisch gefundeerde uitspraken over precies aangeduide onderwerpen. Wat overheerst is een algemeen gevoel van 'iets-met-mensen', iets 'groenigs', iets 'liever-niet-in-Den-Haag'. Nauwelijks iets om je als landelijke partij met de ambitie van (Haagse) politieke verantwoordelijkheid mee te profileren. Die politiek-kritische stemming slaat in een niet onaanzienlijk aantal inzendingen om in een anti-politieke houding. Zie bijvoorbeeld het affiche waarin Bolkestein, Kok en Van Mierlo gedrieën poseren als 'compro-missen', waarbij de laatste overigens op rozen zit. De verwrongen, aan de schilder Francis Bacon ontleende weergave van deze drie 'bathing beauties' is geen reclame voor de politiek. Even cynisch en antipolitiek is de afbeelding van het D66-logo op een fles afwasmiddel ('Het hele huis frist ervan op!').

Soms worden met de beste bedoelingen de slechtste associaties opgeroepen. Wie D66 wil profileren als een partij die terug wijst naar oude en eerbiedwaardige beginselen van de politiek, doet er geen goed aan dat te illustreren met een spiraalvormig fossiel! En wat te denken van de (verstands)kies in de rebus 'Kies D66'? Een getrokken kies? Ook triomfalisme lijkt me uit den boze voor een partij die de gedoodverfde winnaar van de komende verkiezingen is. Dus geen Binnenhof met D66-vlag in top, geen D66 als Superman en vooral niet ‘Doe mee en win’!

'Links van het midden', Paul Verheyden

favoriet

Is er dan niks moois bij? Natuurlijk wel. Mijn (helaas niet genomineerde) favoriet is het eenvoudige, maar doeltreffende affiche van Pepijn Zuijderwijk: zes memo's voor de volgende regeerperiode (of het volgende millennium, om met Calvino te spreken). Zes simpele, huiselijke foto's die te associëren zijn met basisbehoeften als energie, milieu, veiligheid, en waarop telkens zo'n pretentieloze gele post-it sticker voorkomt. Op de zesde staat 'D66'. Op de andere vijf 'democratie', een beetje teveel, maar het zal de programmacommissie weinig moeite kosten daar alternatieve woorden voor te vinden. Het beeld ademt een perfecte mix van overzicht (het affiche), efficiency (de post-it stickers), dicht-bij-de-burger (de foto's), intelligentie (de noodzaak het beeld te interpreteren) en D66 (het logo). Weinig inzendingen bereikten zo'n consistentie met zo weinig middelen.

'Memo's', Pepijn Zuiderwijk

Natuurlijk zitten er nog wel een paar mooie tussen, maar als het gaat om affiches die niet alleen mooi zijn, maar ook inhoudelijk to the point en effectief als verkiezingsaffiches voor D66, valt het allemaal wat tegen. Neem bij voorbeeld het winnende affiche, dat van H.M. Mulder. Inderdaad, zo stelt de jury, 'een geconcentreerd beeld en een zeer eenduidige boodschap. Het legt een sterke associatie met het idee dat de politiek veel nadrukkelijker moet letten op wat er in de samenleving speelt'. Dat mag zo zijn, maar het is niet specifiek voor D66. Elk logo van elke politieke partij zou op dit affiche passen, want elke partij roept dat er meer geluisterd moet worden naar 'de mensen in het land'. Verandert de boodschap wanneer het vignet van de Centrumpartij onder het oor staat?

Een ander genomineerd affiche, dat van Yvonne Greenen, is typografisch heel interessant en combineert, volgens de jury, 'in eenvoud een stemoproep met de synthese van individu en samenleving'. Op het affiche staat door de tweede E van het woord 'ALLEEN' een rood kruis. Je kunt daar, met de jury, iets mooi eendrachtigs in zien, maar het kost weinig inspanning om het rode kruis te lezen als het wegstrepen van het individu ten koste van het collectief. Die lezing staat op zeer gespannen voet met het individualisme dat D66 propageert.

imagoprobleem

Goed bedoelde en verkeerd gebruikte, of vals bedoelde en goed gebruikte metaforen (D66: de hoogste toon!) overheersen in deze verzameling, die daarmee een bewijs vormt voor de stelling dat het ontwerpen van een goed affiche een vak is, en een moeilijk vak. Tevens is deze verzameling een indicatie dat een prijsvraag voor een complexe grafische ontwerpopdracht niet echt werkt. Voor zoiets ingewikkelds als een goede huisstijl, of een goed verkiezingsaffiche, moet om te beginnen de opdrachtgever heel goed weten wat hij wil. De keuze voor een bepaalde ontwerper, voor een bepaalde stijl, hoort daarbij, omdat die keuze de precieze opdrachtformulering sterk zal beïnvloeden.

'Steen in de vijver', Gerbert Greven